شک در تکلیفشک در تکلیف به تردید در توجه تکلیف به عهده مکلَّف اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفشک در تکلیف، مقابل شک در مکلف به ، و به معنای شک در حکم شرعی و تکلیف است. ۲ - انواع شک در حکم شرعیشک در حکم شرعی به دو صورت است: ۱. شک در اصل جعل حکم شرعی و انشای آن؛ یعنی اصل تکلیف برای مکلف نامعلوم است، مانند: شک در حرمت استعمال دخانیات ( شبهه تحریمیه ) یا شک در وجوب نماز هنگام خسوف ( شبهه وجوبیه )؛ ۲. شک در مجعول، یا شک در فعلیت حکم شرعی بعد از علم به اصل جعل و انشای آن مثل: شک در حکم مایعی به سبب شک در خمر بودن آن؛ به این بیان که اگر خمر باشد حکم حرمت در حق مکلف به مرحله فعلیت می‌رسد، وگرنه در همان مرحله انشا باقی می‌ماند. ۳ - موارد شک در تکلیفبعضی از اصولی‌ها شک در تکلیف را شامل موارد ذیل دانسته‌اند: ۱. جنس تکلیف معلوم و نوع آن مشکوک باشد، مانند: دوران میان وجوب و حرمت، که اصل الزام (جنس تکلیف) معلوم، و نوع حکم (وجوب یا حرمت) مشکوک می‌باشد؛ ۲. نه نوع تکلیف و نه جنس تکلیف هیچ کدام معلوم نباشد، مانند: شک در این که آیا فلان عمل واجب است یا خیر، و یا فلان عمل حرام است یا نه. این گونه موارد را مجرای یکی از دو اصل تخییر و یا برائت می‌دانند. اما برخی دیگر از اصولیون ، شک در تکلیف را فقط شامل موردی می‌دانند که نه نوع تکلیف برای مکلف معلوم باشد و نه جنس آن، و جایی را که جنس تکلیف برای مکلف روشن بوده، اما نوع آن روشن نیست، به مانند شک در مکلف به و محل اجرای اصل تخییر می‌دانند. ۴ - نکتهشک در تکلیف، در نظر مشهور اصولیون مجرای برائت عقلی و شرعی ، و شک در مکلف به مجرای احتیاط است. [۵]
تهذیب الاصول، سبزواری، عبدالاعلی، ج۲، ص۱۷۹.
[۷]
شرح رسائل، محمدی، علی، ج۲، ص۲۲۱.
[۹]
مبانی حقوق اسلامی (مختلف الاصول)، بروجردی، محمد، ص۱۴۸.
[۱۰]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۴، ص (۴۴۰-۴۳۹).
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۲۱، برگرفته از مقاله «شک در تکلیف». |